In de eeste jaren van het bestaan van de Heidemaatschappij werd vooral gewerkt aan de ontginning van woeste gronden en de aanleg van bossen. Vanaf 1897 onderzocht het bedrijf tevens de ontwikkeling en verbetering van de zoetwatervisserij. Enige jaren later werd de focus verbreed richting waterwerken. In de loop van de 20e en 21e eeuw zou Arcadis uitgroeien tot een een serieuze speler in de markt van watermanagement.
De aanleg van de afsluitdijk
In 1932 werd misschien wel het meest prestigieuse waterwerk van Nederland voltooid; de Afsluitdijk. Door de komst van de Afsluitdijk werd de Zuiderzee afgesloten van de Noordzee, en werd het IJsselmeer geboren. Al in 1905 werd de Nederlandsche Heidemaatschappij door de Zuiderzee-Vereeniging verzocht een rapport op te stellen waarin onderzocht werd welke invloed het afsluiten van de Zuiderzee zou hebben op de zoetwatervisserij. Wat was de conclusie? Door het afsluiten van de Zuiderzee zou het zeewater langzaam in zoetwater veranderen, waardoor er op den duur een compleet nieuw visbestand zou ontstaan. De bevindingen van de Heidemaatschappij zouden een bescheiden rol spelen in de politieke beslissing om het plan van ingenieur Lely uit te voeren. Tijdens de aanleg van de Afsluitdijk zou de Heidemaatschappij overigens ook rijshout voor de dam aanleveren.
De Heidemaatschappij werd in de jaren ‘30 onderdeel van de Zuiderzeegroep, een organisatie die industrie en gemeentes van de voormalige Zuiderzeeplaatsen vertegenwoordigde. Op beurzen in 1935 en 1936 zou de Zuiderzeegroep een voorlichtingstaak vervullen. Door middel van een aquarium met daarin een aantal zoetwatervissen liet de Heidemaatschappij zien dat er in het IJsselmeer nieuw leven tot ontwikkeling kwam, een gunstige uitkomst voor de aanwezige visserijsector.
Arbeiders leggen wiep (rijshout) op de Afsluitdijk in wording, jaren ’20.
Terugkeer naar de Afsluitdijk
Meer dan 100 jaar nadat de Heidemaatschappij onderzoek deed naar de zoetwatervisserij, maakte Arcadis deel uit van het bouwconsortium Levvel, dat de versterking van de Afsluitdijk mogelijk maakt. De dijk uit 1932 voldeed niet meer aan de huidige standaarden, zeker ook gezien de dreigende klimaatverandering en bijhorende zeespiegelstijging. De Afsluitdijk werd in totaal met maar liefst twee meter verhoogd. Daarbij werd gebruik gemaakt van innovatieve betonblokken, die als legostukken in elkaar passen. Daarnaast werd de nieuwe dijk overslagbestendig, wat betekent dat als er bij een zware storm water over de dijk heen gaat, dat geen probleem vormt.
De werkzaamheden van het Arcadis-team waren uiteenlopend. De werkzaamheden in Den Oever werden vooral bepaald door de waterbouwkundige aspecten van het project. Zo hebben onze collega’s het concept voor de vismigratierivier opgesteld (klik hier voor meer informatie), een verbinding die het voor het eerst in negentig jaar mogelijk maakt dat trekvissen van zoet- naar zoutwater kunnen zwemmen en omgekeerd. Andere projectonderdelen betriffen het maken van berekeningen voor de hydraulische belasting, en dam- en dijkberekeningen.
Levvy blocks.
Bij het verstevigen van de Afsluitdijk werd ook archeologisch onderzoek gedaan, waarbij verschillende archeologische vondsten gedaan zijn. Zo werden bij dit onderzoek verschillende schuttersputten en zelfs een tankkoepel gevonden. De belangen van het cultuurhistorisch, militair en archeologisch erfgoed botsten bij de verzwaring van de Afsluitdijk weleens. Zo werd in de zomer van 2022 besloten om één van de kazematten gedeeltelijk te slopen, zodat de aanleg van een pompgroep mogelijk werd. Daarbij heeft Koos Mol, Adviseur Erfgoed bij Arcadis, uitvoerig overleg gevoerd met Rijkswaterstaat en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In andere gevallen, zoals op het eiland Robbenplaat, kwamen de kazematten buiten de waterkering te liggen. Op die manier zijn de kazematten en de oorspronkelijke basaltblokken bewaard gebleven, terwijl de waterveiligheid niet beïnvloed wordt. De inpassing van het erfgoed van de Afsluitdijk in de ontwerpen is een uitdaging van dezelfde orde als de berekening van de golfbelasting van de aanwezige kunstwerken.
New Orleans
Onze kennis van waterveiligheid zetten we over de hele wereld in, zo ook in de USA. Toen orkaan Katrina in 2005 over New Orleans raasde kwamen honderden mensen om het leven. De stad stond wekenlang onder water en grote delen van de stad werden verwoest. Na de waterkeringen enkele decennia te hebben verwaarloosd, kwam de Amerikaanse Rijkwaterstaat met een Deltaplan voor deze stad. Om New Orleans beter te beschermen moesten er nieuwe stormvloedkeringen komen. Arcadis wist de opdracht binnen te slepen, destijds de grootste opdracht uit de geschiedenis van het bedrijf.
Een Arcadis-werknemer overziet de werkzaamheden in New Orleans, USA.
Er werd binnen vier jaar een mini-versie van het Nederlandse Deltaplan gerealiseerd, met drie grote én een aantal kleinere keringen, verschillende pompstations en tientallen kilometers dijken. De eerste test voor dit nieuwe systeem was orkaan Ida in 2021, een test waarvoor het systeem met vlag en wimpel slaagde.
Het westelijke pompstation in aanleg, New Orleans, USA.
Bronnen:
Nederlandsche Heidemaatschappij (1906): Rapport over de zoetwatervisscherij in het toekomstige IJselmeer en in de wateren der droog te leggen polders. Leiden: Brill.
Nederlandsche Heidemaatschappij (1920): Nota inzake de werkzaamheden voor den aanleg van rijshout ten behoeve van der dienst der Zuiderzeewerken. Den Haag: Rijkswaterstaat.
Drs. W.H.J. van der Most (1994): Ruimte voor verandering: Zuiderzeevissers presenteren zich op de Jaarbeurs van 1935 en 1936.
Dit Nederlandse bedrijf beschermt New Orleans tegen gevaarlijke orkaan | RTL Nieuws (foto’s)
De keringen van Arcadis moeten een herhaling van Katrina in New Orleans voorkomen (trouw.nl)
Hoe New Orleans met Nederlandse hulp orkaanbestendig werd | Trouw